O‘zgaruvchilar (variables) o‘zida ma’lumot jamlovchilar. Masalan, biz x = 5 desak, x o‘zgaruvchi bo‘ladi va u 5 qiymatiga ega.
Object Pascal mustahkam til hisoblanadi. O‘zgaruvchiga qiymat qo‘yishdan oldin uning turini ko‘rsatishimiz lozim. Agar biz x ni butun son (integer) deb hisoblasak, x ni dasturdagi amal qilish muddatida biz faqat butun sonni ko‘rsatishimiz kerak.
O‘zgaruvchilardan foydalanish va e’lon qilish uchun namunalar
Dastur natijasida 10 javobini olamiz.
Diqqat qiling, biz Var zaxiradagi so‘zidan foydalandik. U quyidagi qatorlarni o‘zgaruvchan (variable) deb e’lon qiladi.
x: Integer;Bu ikki xil ma’noni bildiriadi.
1. O‘zgaruvchining nomi x; va
2. O‘zgaruvchining turi butun son (Integer). Unda butun sonni ko‘rsatish kerak va u kasr son bo‘lmasligi kerak. Musbat va manfiy butun sonlarni ko‘rsatish mumkin.
Ushbu ifoda
x:= 5;x o‘zgaruvchiga 5 qiymati qo‘yilganligini bildiradi.
Keyingi namunada biz y o‘zgaruvchini qo‘shdik.
varUshbu dasturning natijasi:
x,y: Integer;
begin
x:=5;
y:=10;
Writeln(x*y);
Writeln('Yopish uchun Enter tugmasini bosing');
Readln;
end.
5050 - formulaning natijasi (x*y).
Yopish uchun Enter tugmasini bosing
Keyingi namunada biz character deb nomlanadigan ma’lumot turini tushuntiramiz:
varBu ma’lumot turida faqatgina bitta harf yoki harf-raqam shaklidagi raqamni ko‘rsatish mumkin. Qiymat ko‘rsatilmaydi.
c: Char;
begin
c:= 'M';
Writeln('Mening birinchi harfim: ', c);
Writeln('Yopish uchun Enter tugmasini bosing');
Readln;
end.
Keyingi namunada esa biz real raqam, ya’ni kasr son turini tushuntiramiz:
var
x: Single;
begin
x:= 1.8;
Writeln('Mashinamning motori sig‘imi: ', x, ' liter');
Writeln('Yopish uchun Enter tugmasini bosing');
Readln;
end.
Yanada interaktiv va mukammalroq dasturlarni tuzish uchun dasturga foydalanuvchi ma’lumot kiritadigan qilishimiz kerak. Masalan, biz foydalanuvchidan raqam kiritishni so‘rashimiz mumkin. Keyin esa Readln ifodasi/jarayoni yordamida bu raqamdan foydalanishimiz mumkin.
varBu namunada biz x qiymatini klaviatura yordamida kiritiladigan qildik. Oldingi dasturlarimizni esa muntazam bir qiymatni o‘zimiz dasturning ichida kiritib ketgan edik.
x: Integer;
begin
Write('Birorta raqamni kiriting:');
Readln(x);
Writeln('Siz kiritgan raqam: ', x);
Writeln('Yopish uchun Enter tugmasini bosing');
Readln;
end.
Quyidagi namunada esa foydalanuvchi kiritgan raqam asosida ko‘paytirish jadvalini ko‘rsatamiz:
program MultTable;
{$mode objfpc}{$H+}Yuqoridagi ushbu namunada e’tibor bergan bo‘lsangiz, barcha matn yakka qo‘shtirnoq ichida qanday ko‘ringan bo‘lsa, terminalda ham shunday ko‘rinmoqda.
uses
{$IFDEF UNIX}{$IFDEF UseCThreads}
cthreads,
{$ENDIF}{$ENDIF}
Classes
{ you can add units after this };
var
x: Integer;
begin
Write('Birorta raqamni kiriting:');
Readln(x);
Writeln(x, ' * 1 = ', x * 1);
Writeln(x, ' * 2 = ', x * 2);
Writeln(x, ' * 3 = ', x * 3);
Writeln(x, ' * 4 = ', x * 4);
Writeln(x, ' * 5 = ', x * 5);
Writeln(x, ' * 6 = ', x * 6);
Writeln(x, ' * 7 = ', x * 7);
Writeln(x, ' * 8 = ', x * 8);
Writeln(x, ' * 9 = ', x * 9);
Writeln(x, ' * 10 = ', x * 10);
Writeln(x, ' * 11 = ', x * 11);
Writeln(x, ' * 12 = ', x * 12);
Writeln('Press enter key to close');Readln;
end.
Yakka qo‘shtirnoq ichida yozilmgan o‘zgaruvchi va ifodalar hisoblanadi va qiymatlar kabi yoziladi.
Quyidagi ikki ifoda o‘rtasidagi farqga e’tibor bering:
Writeln('5 * 3');Birinchi ifoda natijasi:
Writeln(5 * 3);
5 * 3Ikkinchi ifoda natijasi esa quyidagicha ko‘rinadi:
15Keyingi namunada esa ikki raqam (x, y) bilan matematik jarayonni amalga oshiramiz va natijani esa uchinchi o‘zgaruvchi (Res) sifatida belgilaymiz:
var
x, y: Integer;
Res: Single;
begin
Write('Raqam kiriting: ');
Readln(x);
Write('Endi esa boshqa raqamni kiriting: ');
Readln(y);
Res:= x / y;
Writeln(x, ' / ', y, ' = ', Res);
Writeln('Yopish uchun Enter tugmasini bosing');
Readln;
end.
Agar bo‘linadigan jarayon amalga oshsa natija, kasr son bo‘lishi mumkin. Shu sababli biz o‘zgaruvchi natijani (Res) real raqam (Single) deb ko‘rsatdik.
