Ta’lim tizimida AKTdan foydalanish

Yaqinda uzoq viloyatlaridan biriga opamning uyiga mehmon bo‘lib bordim. Kasbim muallimlik bo‘lgani uchunmi, jiyanlarim bilan savol-javob qilib oldim. Aqliy qobiliyatini sinab ko‘rishga urindim. Ularning o‘zlashtirish qobiliyatlari ancha yaxshi edi, lekin bilim darajalari pastroq edi. Ularga qanday yordam berish mumkinligi haqida o‘ylab qoldim.
Xuddi shunday holatga tushgan hindistonlik talaba, matematikadan qiynaladigan amakivachchasi uchun videodarslar yaratib, www.youtube.com saytiga joylashtirishni boshlagan ekan va natijada mashhur bo‘lib ketib, "Xan akademiyasi"ga asos solgan ekan.

Men ham uzoq o‘ylab ko‘rib bir nechta yechim borligini aniqladim.

1. Bizda youtube.com saytiga videodarslar joylashtirilsa ham, uni uzoq viloyatdagi o‘quvchilar internet muammolari tufayli foydalana olishmaydi, lekin o‘sha ta’lim muassasi ziyonet.uz tarmog‘iga ulangan bo‘lsa, utube.uz saytiga joylashtirilgan kerakli videodarslardan foydalanishlari mumkin bo‘ladi. Bunday holda o‘sha o‘quvchilarda kompyuter yoki planshet bo‘lishi talab qilinadi.

2. Agar internet bilan muammo bo‘ladigan bo‘lsa, malakali o‘qituvchilar videodarslar tayyorlab, ularni dvd disklarga yozib, sotishlari yoki tarqatishlari ham mumkin bo‘ladi. Bunday holda faqat dvdpleyer kerak bo‘ladi. Bunday disklar ingliz tilini o‘rganuvchilar uchun rus tilida mavjud. Biz ushbu tajribani o‘zbek tilida turli fanlardan qo‘llasak bo‘ladi. Masalan, men ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi sifatida biror mavzuni tushuntirish jarayonini videoga olib, tushuntirish jarayonida videotahrirlash dasturlari va Adobe Flash dasturi yordamida ko‘rsatilgan slayd yoki turli videoroliklarni qo‘shib, videodars yaratishim mumkin va barchasini bitta diskka jamlashim mumkin bo‘ladi. O‘quvchilar o‘sha videolavha orqali o‘z ustilarida ishlashlari, savollar tug‘iladigan bo‘lsa, qo‘ng‘iroq qilib so‘rashlari mumkin bo‘ladi. Bu kabi disklardan muallimlar o‘quv jarayonida ham yoki darsga tayyorgarlik ko‘rish jarayonida ham unumli foydalanishlari mumkin bo‘ladi.

3. Kompyuter yoki Andorid tizimi o‘rnatilgan qurilmalar uchun ilova dasturlar ishlab chiqish lozim bo‘ladi. Hozirgi kunda ingliz va rus tilini o‘rganuvchilar uchun Farhod Dadajonov tomonidan «Bilimdon – ingliz tili», «Bilimdon – rus tili»; 2,5 – 5 yosh artofidagi bolalar uchun «Qiziqarli matematika» ilova dasturlari mavjud. Ushbu ilova dasturlari o‘quvchilarni o‘rganishlarini osonlashtiriadi. Masalan, men «Bilimdon – ingliz tili» ilovasidan muntazam foydalanib kelaman. U yerdagi har bir dars to‘rt qismga ajratilgan. 1-Darsdagi so‘zlar lug‘ati – ingliz tilidagi so‘zlar va uning o‘zbek tilidagi tarjimasi keltirilgan. So‘z ustiga barmoq tekkizilsa, o‘sha so‘zni ingliz tilida talaffuz qiladi. 2-Inglizcha-o‘zbekcha lug‘at bilan mashqlar – bu qismda 1-qismda yod olingan so‘zlardan biriingliz tilida keltiriladi va o‘zbek tilidagi so‘zlardan mosi tanlanadi. 3-O‘zbekcha- inglizcha lug‘at bilan mashqlar – so‘zlar o‘zbek tilida keltiriladi. Pastdagi qatorda esa uning tarjimasini ingliz tilida yozish talab qilinadi. 3- Tushib qolgan so‘zni topish – Gap beriladi va bitta so‘z tushirib qoldiriladi. Javoblar ichidan tushirib qoldirilgan so‘zning javobi qo‘yilishi kerak bo‘ladi. 4- Matn tuzish – o‘zbek tilida gap keltiriladi, quyidagi qatorga esa keltirilgan inglizcha so‘zlarni kerakli o‘rinlarga joylashtirib to‘g‘ri gap tuzish lozim bo‘ladi.

Bu kabi ilova dasturlar o‘quvchilarni mavzuni to‘liq o‘zlashtirishlari uchun qayta-qayta o‘z ustilarida ishlashlariga yordam

Menimcha, mana shunday ilova dasturlarni ko‘paytirish va qo‘llab-quvvatlash lozim. Hech bo‘lmaganda turli tanlovlar o‘tkazish kerak va ta’lim tizimiga oid ilova dastur ishlab chiqqanlarni taqdirlash lozim.

Xuddi shu tajibani o‘zbek tilini o‘rganish bo‘yicha ilova dasturlar yaratishda ham qo‘llasa bo‘ladi. Masalan, Sitaksis bo‘limida so‘z birikmalari turini aniqlashda quyidagi ko‘rinishda o‘yin tuzish mumkin:

Mosliklarni to‘g‘ri ko‘rsating:

A) bitishuv B) boshqaruv C) moslashuv D) so‘z qo‘shilmasi E) qo‘shma so‘z F) so‘z qo‘shilmasi

1. opam va kitob 2. onasining qizi 3. mening akam 4. uy va tom 5. qalam bilan chizmoq 6. chiroyli gapirmoq 7. kitob bilan daftar 8. do‘stlarni hurmat qilmoq 9. ishchan o‘quvchi 10. hayron bo‘lmoq 11. men va sen 12. mehmon qilmoq

O‘quvchi chap tarafdagi atamalarga mos ravishda o‘ng tomondagilarini joylashtirib chiqishlari lozim bo‘ladi.

Yoki o‘quvchilarning tezkor fikrlashlarini oshirish uchun ha yoki yo‘q o‘yinini ham ilova dasturga qo‘shish mumkin bo‘ladi. Quyidagi savollar beriladi. O‘quvchi o‘z qurilmasida 3 soniya ichida «ha» yoki «yo‘q» javobini tanlashi kerak bo‘ladi:

1. Teng bog‘lanishda hokim va tobe qism bo‘ladimi?

2. «Uy va tom» so‘zlari so‘z birikmasi hisoblanadimi?

3. Teng bog‘lanish natijasida so‘z birikmasi hosil bo‘ladimi?

4. Tobe bog‘lanishda hokim va tobe qism bo‘ladimi?

5. «Olma va anor» so‘zlari so‘z qo‘shilmasi hisoblanadimi?

6. «Siz bilan biz» so‘zlarida hokim va tobe qism bormi?

7. «Choynakdan kattaroq» so‘z qo‘shilmasi hisobalanadimi?

8. «O‘quvchining sovg‘alari» so‘z birikmasi bitishuv hisoblanadimi?

9. «Qalam bilan chizmoq» so‘z birikmasi boshqaruv hisoblanadimi?

10. “Hurmat qilmoq”da tobe va hokim so‘zlar bormi?

Bunday ilova dasturga testlar kiritish ham mumkin bo‘ladi. O‘quvchi to‘g‘ri javobni tanlashi kerak bo‘ladi. Masalan:

1. Men va sen so‘zlari haqida bildirilgan qaysi hukm to‘g‘ri?

A) so‘z birikmasi

B) so‘z qo‘shilmasi

C) qo‘shma so‘z

D) ibora

2. So‘z birikmasi keltirilgan qatorni toping.

A) opam va kitob

B) uy va tom

C) Karimjonning akasi

D) hurmat qilmoq

Bundan tashqari turli chizmalardan foydalanish ham mumkin:

1. Ushbu sxema so‘z birikmasining qaysi turiga mos keladi?

Javob: ________________________________

                  

 Tushum, jo‘nalish,

o‘rin-payt, chiqish

kelishigi va ko‘makchilar

 

2. Ushbu sxema so‘z birikmasining qaysi turiga mos keladi? ________________________________

                                   

Ohan va ma’nosiga ko‘ra

3. Ushbu sxema so‘z birikmasining qaysi turiga mos keladi? ________________________________

                                        

Qaratqich egalik    kelishigi

4. Ushbu sxema so‘z birikmasining qaysi turiga mos keladi? ________________________________

                                   

teng bo‘lovchi va ohang

 

Agar shunday turdagi ilova dastur yaratilsa, o‘quvchilarning o‘z ustilarida ishlashlariga yordam bergan bo‘lar edi. Ilova dastur o‘yinlarining kitobdan ko‘ra yutuqli tarafi – har bir mashqni o‘quvchi qayta-qayta bajarishi, qayta-qayta o‘ynashi mumkin bo‘ladi. Bundan tashqari xohlagan joyda bo‘sh qolganda planshet yoki Android o‘rnatilgan qurilmada foydalanishi mumkin bo‘ladi. Bu kabi ilova dasturlarni yaratishda kuchli dasturchi va malakali muallimlar hamkorlikda ishlashlari lozim bo‘ladi.

Akmal Xushvaqov

SamISI qoshidagi 1-son akademik litsey,

ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi